Dernek; gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında, belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek gayesiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluğu olmakla birlikte, ahlaka ve kanuna aykırı bir amaçla dernek kurulması yasaklanmıştır. Bu anlamda sayısal olarak en az yedi kişinin bir araya gelmesi gereken bu kurumda, kişilerin fiil ehliyetine sahip olmaları gerekmektedir. Dernekler, kuruluş bildirimini, dernek tüzüğünü ve gerekli belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülki amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar.
Gerekli belgeler şu şekilde sıralanmaktadır:
- Kurucuların imzaladığı iki adet kuruluş bildirimi.
- Kurucular tarafından her sayfası imzalanmış üç adet dernek tüzüğü.
- Kurucuların nüfus cüzdan fotokopileri.
- Dernek kurucuları arasında tüzel kişiliklerin bulunması halinde; bu tüzel kişilerin unvanı, yerleşim yeri ve kuruluş belgesi ile tüzel kişiliklerin organları tarafından yetkilendirilen gerçek kişi de belirtilmek koşuluyla bu konuda alınmış kararın fotokopisi.
- Kurucular arasında yabancı dernek veya dernek ve vakıf dışında kar amacı gütmeyen kuruluşlar bulunması halinde, bu tüzel kişilerin dernek kurucusu olabileceğini gösteren İçişleri Bakanlığı tarafından verilen izin belgesi.
- Kurucular arasında yabancı vatandaşlığa sahip kimseler varsa; bunların Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olduklarını gösterir belgelerin fotokopileri.
- Yazışma ve tebligatı almaya yetkili kişi veya kişilerin adı, soyadı, yerleşim yerlerini ve imzalarını belirten belge.
Dernekler için tüzük oluşturma zorunluluğu bulunmaktadır. Tüzükte açıkça derneğin adı, amacı, gelir kaynakları, üyelik koşulları, organları, örgütleri ve geçici yönetim kurulu, genel kurulun toplanma şekli ve zamanı gibi Dernekler Kanunu madde 4’te belirtilen diğer unsurların gösterilmesi gerekmektedir. Pek tabi tüzüğün kanuna ve ahlaka aykırı olmaması ve oluşturulurken ayrıntılı ele alınması önem taşır. Tüzükte yer almayan bir konuda kanun hükümleri uygulanmaktadır.
Derneklerin ortak amaçları tüzüklerinde belirtilmelidir. Bir derneğin çalışma konusu ve biçimleri kendi tüzüğünde yazılanlarla sınırlıdır. Dernekler; tüzüklerinde ne, nasıl yazılmışsa ona göre ancak faaliyette bulunabileceklerinden bir derneğin, örneğin yargılama faaliyetine taraf olarak katılımı için tüzüğünde açıkça “dava açma” “hak ve menfaat koruma” gibi ibarelerin yer alması gerekmektedir. Aksi halde, derneğin amaçları arasında üyelerinin haklarını korumak için yargı yollarına müracaat edebilmek gibi ifadelere yer verilmediğinde, derneğin dava açma ehliyeti bulunmayacağından hak kayıpları oluşabilecektir.